[ZaKotem]

Tokarczuk głosi o tym, że Polacy też mieli niewolników; jakby to był bilet wstępu do państw Zachodu, przepraszanie za niewolnictwo; a szwedzcy recenzenci rozdania Nobla to powtarzają. Charakter polskiej pańszczyzny i jej relacja do niewolnictwa to sprawa dyskusyjna, nie bez powodu Kościuszko był przeciwnikiem tak jednego jak i drugiego. Niemniej używanie tego samego opisu dla tych dwóch zjawisk jest ahistoryczne.

Zależy, co właściwie chcemy przekazać. Istnieje, oczywiście, ekonomiczna różnica między niewolnikiem a chłopem. Niewolnik jest ruchomością, jak wół, a chłop częścią nieruchomości, jak jabłoń. Istnieje też różnica w genezie obu zjawisk - niewolnictwo powstało z porywania jeńców z obcego plemienia, a pańszczyzna z degeneracji kontraktu feudalnego że współplemieńcami. Tylko że to wszystko ma takie znaczenie, jak różnica między niemieckimi a radzieckimi obozami pracy. Jeżeli ktoś jest batem zmuszany do pracy w polu, a pan może dowolnie ruchać jego córki, to jest w takiej samej sytuacji. Pod względem socjo-psychologicznym to jest to samo. I tak samo musi kształtować się kultura takich ludzi, zarówno przed, jak i po uwolnieniu. Takie same są wobec nich uprzedzenia potomków klas niegdyś wyższych. W zasadzie jedyna różnica to taka, że polski potomek chłopów nie miał na twarzy napisane "jestem ciemny cham, bezrozumne półzwierzę zdatne tylko do prostych prac fizycznych", a potomkowie czarnych niewolników wciąż jeszcze wyróżniają się wyglądem. To znacząco wpłynęło na tempo awansu społecznego i zmycia hańby pochodzenia. Dzisiaj przecież wszyscy jesteśmy potomkami husarzy. Natomiast Afroamerykanin w żaden sposób nie może uwiarygodnić swojego pochodzenia od Ojców Założycieli, co pobożnie wieszali czarownice i wymyślali demokrację. W czasach, kiedy murzyństwo było obciachem, wielu czarnych dorabiało sobie pochodzenie... indiańskie, bo jednak to bardziej szlachetne, Winnetou itp. Ale to jednak nie całkiem to samo.